आजच्या युगात स्पर्धा परीक्षा ही केवळ नोकरी मिळविण्याची एक पायरी राहिलेली नाही, तर समाजातील प्रत्येक तरुणाच्या आयुष्याचा एक महत्वाचा टप्पा आहे. शासनाच्या विविध सेवांमध्ये, खासगी कंपन्यांमध्ये किंवा प्रतिष्ठित संस्थांमध्ये करिअर घडवण्यासाठी या परीक्षा अनिवार्य बनल्या आहेत. मात्र, या परीक्षांच्या बाह्य चमकदार आवरणामागे एक वेगळेच वास्तव दडलेले आहे, ज्याची चर्चा सहसा उघडपणे केली जात नाही.
Table of contents
तयारीतील कठोर परिश्रम
स्पर्धा परीक्षेची तयारी ही केवळ पुस्तकांचे वाचन किंवा नोट्स तयार करण्यापर्यंत मर्यादित नसते. दीर्घकाळ सातत्याने केलेला अभ्यास, विषयाचे सखोल आकलन, विविध संदर्भ ग्रंथांचा अभ्यास, करंट अफेअर्स चे सतत अद्ययावत ज्ञान या सगळ्यांची जोड लागते. एक दोन महिन्यांच्या अभ्यासाने यश मिळते, अशी समजूत चुकीची आहे. अनेक विद्यार्थ्यांना वर्षानुवर्षे अखंड मेहनत करावी लागते.
मानसिक आणि शारीरिक ताण
दीर्घकालीन तयारीमुळे उमेदवारांवर मानसिक ताण वाढतो. यशाची खात्री नसल्याने निर्माण होणारी चिंता, मित्रपरिवारात मागे राहिल्याची भावना, आर्थिक ओढाताण या गोष्टी त्यांचा आत्मविश्वास डळमळवतात. रात्रीचा अपुरा आराम, वेळापत्रक आणि अभ्यासाचा ताण यामुळे शारीरिक आरोग्यावरही परिणाम होतो.
समाजाची अपेक्षा आणि दबाव
कुटूंबीय, नातेवाईक व समाजाकडून ” कधी निकाल लागणार?” किंवा ” सरकारी नोकरी कधी मिळवणार?” असे प्रश्न विचारले जातात. या सततच्या अपेक्षांच्या ओझ्यामुळे विद्यार्थी अनेकदा नैराश्यग्रस्त होतात. परीक्षेत अपयश आल्यानंतर या अपेक्षा अधिकच त्रासदायक ठरतात.
आर्थिक वास्तव
स्पर्धा परीक्षेची तयारी म्हणजे केवळ अभ्यास नाही ; त्यासाठी आवश्यक असणारे कोचिंग क्लासेस, संदर्भ पुस्तके, ऑनलाईन कोर्सेस यांचा खर्च खूप असतो. ग्रामीण भागातील किंवा आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल पार्श्वभूमीतील विद्यार्थ्यांना हे आव्हान अधिक भेडसावते. त्यामुळे कधी कधी विद्यार्थी शिक्षणाबरोबरच लहानसहान नोकऱ्या करून अभ्यासाचा खर्च भागवतात.
यशाचा टक्का आणि पर्यायांची गरज
दरवर्षी हजारो उमेदवार या स्पर्धेत उतरतात, परंतु उपलब्ध जागा या मर्यादित असतात. परिणामी यशाचा टक्का वाढतो. त्यामुळे सर्वानी एकच पर्याय धरून ठेवणे योग्य नाही. यश न मिळाल्यास पर्यायी करिअर पर्यायांचा विचार करणे हे वास्तव स्वीकारून चालणे आवश्यक ठरते.
सकारात्मक दृष्टीकोनाची गरज
या सगळ्या आव्हानांमध्येही स्पर्धा परीक्षा ही केवळ नोकरी मिळवण्यासाठी नव्हे तर व्यक्तिमत्त्व घडवण्यासाठीची एक शाळा ठरते. शिस्तबद्ध जीवनशैली, व्यापक ज्ञान, वेळेचे नियोजन, तणावाचे व्यवस्थापन या सर्व गोष्टी विद्यार्थ्याला पुढील आयुष्यात अमूल्य ठरतात. त्यामुळे यश किंवा अपयशाकडे केवळ अंतिम म्हणून पाहू नये.
निष्कर्ष
स्पर्धा परीक्षेतील वास्तव हे अनेक पातळ्यांवर कठीण, संघर्षमय आणि आव्हानात्मक आहे. पण या प्रवासात मिळालेले अनुभव, घडलेले व्यक्तिमत्त्व आणि शिकलेली जीवनकला हेच खरे भांडवल आहे. यश मिळो अथवा न मिळो, या प्रक्रियेतून जाणाऱ्या प्रत्येकाने आपले ध्येय व्यापक ठेवून , मानसिक संतुलन राखत आणि पर्यायी संधींना सामोर जाण्याची तयारी ठेवणे अत्यंत गरजेचे आहे.
